Kościół zbudowano pierwotnie jako klasztorny dla sióstr urszulanek, które od 1700 r. przebywały w Świdnicy i zajmowały się nauczaniem dziewcząt. W latach 1711-1739 wykupiły one kilka kamienic mieszczańskich przy ul. Kotlarskiej, w miejsce których wznoszono od roku 1731 szkołę, kościół, klasztor i od 1831 r. przy ul. Budowlanej 8 – domek dla księdza kapelana. Budynki te były później wielokrotnie rozbudowywane.
Kamień węgielny pod budowę kościoła wmurowano 1 października 1754 r. Projektantem kościoła był najprawdopodobniej zespół architektów krzeszowskich kierowany przez tamtejszego opata cystersów Benedykta Seidla. Budowę wykonywał Wacław Mattausch. Gotowy kościół poświęcił 19 czerwca 1766 r. jeden z jezuitów świdnickich, a konsekrował go uroczyście 12 lipca 1772 r. biskup pomocniczy wrocławski Maurycy von Strachwitz.
Podczas oblężenia Świdnicy przez wojska napoleońskie w r. 1807, pocisk armatni uszkodził sklepienie kościoła, a w części klasztoru urządzono magazyn wojskowy. Nauczycielska działalność urszulanek przerwana została w okresie tzw. „kulturkampfu”, to jest walki rządu pruskiego z Kościołem katolickim, kiedy to w 1877 r. władze pruskie nakazały urszulankom opuszczenie Świdnicy, dokąd mogły powrócić dopiero w 1886 r. W r. 1909 urszulanki zbudowały w Bystrzycy Górnej dom wypoczynkowy, w którym mieściła się też szkoła gospodarstwa domowego i internat. W latach 1927-28 na rogu dzisiejszych ulic Budowlanej i Żeromskiego wzniosły nowoczesny gmach szkolny pod wezwaniem Św. Anieli. Dziś mieści się tu Zespół Szkół Zawodowych.
Ponownie wysiedlono siostry w czasach hitlerowskich, w lipcu 1941 r. i w pomieszczeniach klasztoru urządzono szpital wojskowy, dom starców, internat i szkołę. Przez 13 miesięcy kościół był zamknięty. Urszulanki wróciły do swego klasztoru w czerwcu 1945 r. i musiały znosić szykany ze strony funkcjonariuszy UB i MO, którzy przeprowadzali częste rewizje w klasztorze i kradli co wartościowsze przedmioty. Część zakonnic wyjechała w sierpniu 1946 r. do Niemiec, a reszta z nich opuściła Świdnicę dopiero w maju 1958 r. Od r. 1945 w klasztorze zamieszkały siostry prezentki, które dziś prowadzą przedszkole przy ul. Piekarskiej.
Dekretem z 22 października 1946 r. ówczesny administrator apostolski Dolnego Śląska, ks. dr Karol Milik utworzył z części parafii pw. świętych Stanisława i Wacława nową parafię świdnicką i odtąd kościół klasztorny św. Józefa stał się kościołem parafialnym. Pierwszym administratorem parafii był ks. Józef Rzeczkowski, kapłan dawnej diecezji lwowskiej, który zmarł 4 grudnia 1973 r. 1 lipca 1972 r. proboszczem został ks. Stanisław Pasyk, a od 23 czerwca 1995 r. do sierpnia 1997 r. był nim ks. Józef Marek Lubczyński. Potem ks. prałat Stanisław Pasyk powrócił na stanowisko proboszcza.
W latach 1959-1962 w klasztorze działało Małe Seminarium Duchowne Towarzystwa Chrystusowego. Po zlikwidowaniu tej szkoły przez władze PRL, księża Chrystusowcy pracowali jako katecheci i wikariusze jeszcze do końca czerwca 1971 r.
Przez wiele lat w pomieszczeniach poklasztornych umieszczony był Państwowy Internat Szkół Średnich. Po okresie stanu wojennego, Duszpasterstwo Świata Pracy organizowało przy kościele prelekcje różnych działaczy opozycji.
Obecnie parafia liczy około 5500 wiernych, którym posługują ojcowie paulini.
Kościół pw. św. Józefa zbudowany jest w stylu późnego baroku. Ma on kształt wydłużonego prostokąta, wewnątrz zaś – zarys owalny. Elipsoidalne sklepienie, gzyms i wnęki w ścianach upiększają wnętrze świątyni. Nawę oświetla pięć okien, trzy z nich umieszczone są w prezbiterium. U góry jednego z okien lewej strony nawy dostrzec możemy datę „27 I – 7 II 1981” upamiętniającą strajk głodowy rolników z „Solidarności Chłopskiej Ziemi Wałbrzyskiej”, który odbył się w pomieszczeniach przykościelnych.
Jest to budowla barokowa, jednonawowa o eliptycznym wnętrzu rozrzeźbionym licznymi pilastrami i zwieńczonym bogato profilowanym gzymsem.
Do kościoła bezpośrednio przylega barokowa kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Uroku świątyni dodaje rokokowe wyposażenie wnętrza, ołtarz główny, umieszczone we wnękach ołtarze boczne, ambona, złocone balustrady chóru zakonnic i prospekt organowy. Na ścianach znajdują się liczne zabytkowe obrazy z wkomponowanymi 14 stacjami drogi krzyżowej. Barokową elewację kościoła akcentuje kamienny portal, zwieńczony figurami św. Józefa, św. Augustyna i św. Urszuli. W attyce umieszczono rzeźby św. Floriana i św. Wolfganga.
Ołtarz główny pochodzi z 1781 r. centralną jego część stanowi obraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus i klęczące postacie: św. Anieli Merici, założycielki Zgromadzenia Urszulanek, oraz św. Augustyna. Obok obrazu znajdują się dwie rzeźbione figury: św. Urszuli i św. Karola Boromeusza.
Oba boczne ołtarze wykonane zostały w r. 1900 w warsztacie rzeźbiarza Franciszka Thamma z Lądka Zdroju. Po lewej jest ołtarz poświęcony Sercu Jezusowemu, a po prawej – Matce Boskiej Różańcowej z figurą wykonaną przez rzeźbiarza Augusta Wittiga z Nowej Rudy. Na uwagę zasługują bogato rzeźbione antepedia (ozdobne osłony przedniej części ołtarza) z Barankiem Bożym i pelikanem, symbolami Chrystusa.
Znajdująca się po lewej stronie nawy piękna rokokowa ambona ufundowana została około 1780 r. przez opata krzeszowskiego Placyda Montferinga i prawdopodobnie jego herb widzimy na jej górnej części.
Równie piękne są osiemnastowieczne rokokowe balustrady na chórze organowym i kraty przy lożach zakonnic.
W pobliżu ambony wiszą dwa obrazy. Jeden z nich przedstawia św. Teklę będącą obok św. Floriana orędowniczką w czasie pożarów. Na drugim natomiast widnieje założycielka zakonu urszulanek św. Aniela Merici, namalowana w pierwszej połowie XIX w. przez znanego malarza wrocławskiego, urodzonego w Świdnicy Augusta Siegerta.
Na prawej ścianie nawy znajdują się dwa duże obrazy św. Augustyna i św. Ambrożego, Doktorów Kościoła. Podarowane zostały prawdopodobnie jeszcze w XVIII w. przez opatów krzeszowskich i są pędzla artystów działających w Krzeszowie; nie wyklucza się, że może i samego Michała Willmanna.
Na ścianach kościoła zawieszone są piękne stacje drogi krzyżowej wykonane przez malarzy monachijskich w roku 1917.
Dzisiejszą posadzkę kościoła położono w końcu ubiegłego stulecia. Stosunkowo niedawno sprawiono nowe ławki kościelne i ołtarz posoborowy oraz balaski ze strzegomskiego granitu, którym wyłożono też prezbiterium.
W 1995 r. wyremontowano organy wykonane przez świdnicką firmę Krystiana Bogumiła Schlaga w roku 1870. Organy są wpisane do rejestru zabytków.
Na zewnątrz, nad kamiennym portalem (ozdobnym wejściem) kościoła umieszczone są figury św. Augustyna, św. Józefa i św. Urszuli, a wyżej przy dachu – św. Wolfganga i św. Floriana.
Źródło: Edmund Nawrocki – rozdział z książki „Z dziejów Świdnicy”
S. Daria Ewa Klich OSU opisała historię Urszulanek i niemiecką historię klasztoru w artykule „Dzieje Sióstr Urszulanek w Świdnicy 1700-1946” w wydawnictwie Świdnickie Studia Teologiczne, Rok XIX (2022), s. 47-64. Cały artykuł można pobrać S. Daria Ewa Klich OSU, Dzieje Sióstr Urszulanek w Świdnicy 1700-1946 lub przeczytać na stronie Świdnickich Studiów Teologicznych.
Polecamy również wykład s. Darii Klich OSU o dziejach świdnickich Urszulanek.
Nota o autorze:
s. Daria Ewa Klich OSU, dr teologii z dziedziny Historii Kościoła.
Pracuje w archiwum klasztoru we Wrocławiu.
Prowadzi wykłady z dziedziny historii oraz duchowości urszulanek.